Rodzina – Berberidaceae
Opis
Krzew dorastający do około 2 m wys., ciernisty, o szarej korze; gałązki kanciaste; liście jajowate lub eliptyczne, brzegiem ząbkowane, owłosione, osadzone na króciutkich gałązkach; kwiaty żółte, w zwisających gronach, po dotknięciu pręciki wykonują ruch w stronę słupkowia; owoc – czerwona, wydłużona jagoda. Kwitnie od maja do czerwca. Krzew można spotkać przy polach uprawnych, w lasach, w zaroślach, na wzgórzach i polanach. Rozpowszechniony bardzo nierównomiernie w całej Polsce. Na niektórych terenach roślina wyjątkowo rzadka! (wbrew powszechnie panującemu mniemaniu).
Surowiec.
Surowcem jest kora (Cortex Berberidis) i korzeń (Radix Berberidis), które jednak można z nadwyżką zastąpić gałązkami 2-3-letnimi (Frondes Berberidis). Ponadto wykorzystuje się liść i owoc berberysu (Folium et Fructus Berberidis). Liście należy zbierać przed lub w czasie kwitnienia rośliny.
Skład chemiczny.
Owoce zawierają kwas jabłkowy (6,5%), kw. cytrynowy (ok. 5-6%), wit. C – ok. 70 mg/100 g, cukry – ok. 7%, flawonoidy, barwniki (antocyjany, ksantofile), sole mineralne, alkaloidy, gorycze, garbniki, pektyny, kwas winowy i in.
Liście, gałązki, kora i korzenie zawierają garbniki, kwasy i alkaloidy: berberynę i barbaminę (berbaminę) – ok. 2-3% (przeciętnie -1-1,5%.
Działanie:
silnie żółciopędne, rozkurczowe, antybiotyczne, ściągające (przeciwbiegunkowe), krwiotamujące. Owoce działają orzeźwiająco, wzmacniająco, wykrztuśnie, moczopędnie, odtruwające i przeciwgorączkowo.
Wskazania (owoce):
choroby przeziębieniowe, kaszel, gorączka, osłabienie, zatrucia, choroby skórne, zaburzenia przemiany materii.
Wskazania (liść, kora, korzeń, gałązki):
upławy, nadmierne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne narządów płciowych, żółtaczki, niewydolność wątroby, kamica żółciowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, bóle wątroby, choroby trzustki i bańki wątrobowo-trzustkowej, nieżyt żołądka i jelit, zaburzenia przemiany materii, choroby dziąseł, nadciśnienie.
Preparaty, dawkowanie i stosowanie:
- napar (liście, owoce) – 100-150 ml 3-4 razy dz.;
- odwar (kora, gałązki, owoce, korzeń) – 100 ml 2 razy dz.; ponadto do płukania jamy ustnej i gardła oraz narządów płciowych przy stanach zapalnych i zakażeniowych; do okładów i przemywań. W chorobach dziąseł (krwawienia, odstawanie od zębów) stosować płukankę z odwaru owocowego i jednocześnie pić ten odwar 4 razy dz. po 150 ml z miodem.
- Tinctura Berberidis – 3-4 razy dz. po 5 ml; do pędzlowań i przemywań aft, liszajców, owrzodzeń, ran, oparzeń, ropni, pryszczy, opryszczek, mokrych wyprysków, zajadów itd.; jako płukanka – 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody; przyrządzą się ją ze wszystkich surowców;
- Alkoholmel Berberidis (nalewka owocowa + miód) – 3-4 razy dz. po 1 łyżce przy kaszlu, przeziębieniu, nieżytach układu oddechowego i osłabieniu;
- Succus Berberidis (z owoców) – 3-4 razy dz. po 100-150 ml;
- Sirupus Berberidis (z owoców) – 3-4 razy dz. lub częściej po 1 łyżce.
Berberyna
nie jest stosowana w formie czystej. Działa przeciwpierwotniakowo (zabija pierwotniaki, nawet w niskich stężeniach, np. Leishmania, przeciwbakteryjnie, silnie żółciopędnie i spazmolitycznie (rozkurczowo). Obniża ciśnienie krwi, zmniejsza częstość oddechów, pobudza wydzielanie moczu. Działa poronnie, zatem nie wolno podawać preparatów ziołowych z berberyną kobietom w ciąży.
Berberyna występuje w Glistniku (Chelidonium Maius), w kaczeńcu błotnym (Caltha palustris), w rutewce żółtej (Thalictrum flavum) i oczywiście w berberysie – kwaśnicy (Berberis vulgaris). W korze berberysu (Cortex Berberidis) jest około 1,5 % berberyny.
Dr Henryk St. Różański
Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone!
