Opracowanie literaturowe – Tarczyca Bajkalska

Prof. dr hab. Eliza Lamer – Zarawska
Katedra Biologii i Botaniki Akademii Medycznej
51-605 WROCŁAW, ul. Kochanowskiego 10.

OPRACOWANIE LITERATUROWE CHIŃSKIEJ ROŚLINY LECZNICZEJ – tarczycy bajkalskiej (Scutellaria baicalensis Georgi) wprowadzonej do upraw na teren Polski.

SCUTELLARIA BAICALENSIS Georgi – tarczyca bajkalska(ang. Scullcap, niem. Baikal-Helmkraut, chin. Huang Qin)

Jest to niewysoka (25-60 cm wysokości) roślina wieloletnia z rodziny Lamiaceae (Labiatae). Wykształca proste, okryte niedużymi lancetowatymi listkami pędy, u wierzchołków których wyrastają niezbyt duże wargowe kwiaty barwy niebieskiej lub niebiesko-fioletowej.

Organem trwałym rośliny jest niewielkie krótkie kłącze z dobrze wykształconym korzeniem palowym od którego wyrastają mniej lub bardziej liczne boczne korzonki.

Ojczyzną tarczycy bajkalskiej jest wschodnia Syberia, Zabajkale, Nadmorski Kraj, północne Chiny, Mongolia i Japonia.

Surowiec ( 1, 2, 3).
Skład chemiczny Radix Scutellariae baicalensis

• działanie przeciwalergiczne i przeciwastmatyczne
• działanie przeciwzapalne i przeciwartretyczne
• działanie żółciopędne i antyhepatotoksyczne
• działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwzakrzepowe
• działanie krążeniowe, nasercowe i hypotensyjne
• działanie antyoksydacyjne i przeciwwolnorodnikowe
• działanie sedatywne, przeciwdrgawkowe i anksjolityczne
• działanie przeciwnowotworowe i cytotoksyczne
• działanie przeciwwirusowe
• działanie przeciwbakteryjne
• działanie przeciwgrzybicze
• kosmetyczne działanie Radix Scutellariae

Farmakokinetyka flawonoidów tarczycy bajkalskiej
Zastosowanie; Działania uboczne; dawkowanie;
Piśmiennictwo

Surowiec ( 1, 2, 3).
Surowiec leczniczy (chin.-Huangqin, Jiuhuangqin, Huang Qin; jap. – Ogon lub Ougon; niem. Baikal-Helmkrautwurzel; ang. Scullcap root) stanowią wysuszone (w temp. nie wyższej niż 30-35 stopni C) i rozdrobnione korzenie tarczycy bajkalskiej – Radix Scutellariae baicalensis, zebrane na wiosnę lub jesienią, najczęściej w drugim lub trzecim roku wegetacji rośliny. Surowiec, jest zamieszczony w aktualnej Chińskiej i Japońskiej Farmakopei oraz ma monografię w Arzneibuch der Chinesischen Medizin (Deutscher Apotheker Verlag, Stuttgart, 1991 and 1995).

Surowcem jest korzeń, palowy, nieco skręcony, długości 8-25 cm, średnicy – 1-3 cm, barwy szaro-żółtej lub jasno-brunatnej, na przełomie – koloru cytrynowo-żółtego. Jest konsystencji włóknistej, bez zapachu, wykazuje smak gorzkawy.

Surowiec jest wyjątkowo bogaty we flawony typu lipofilnego (ich zawartość wynosi 20-26%) i wykazuje w związku z nimi bardzo szeroki zakres działania biologicznego i farmakologicznego.

Innym surowcem z rodzaju Scutellaria, również zamieszczonym w Chińskiej Farmakopei, jest ziele z gatunku Scutellaria barbata D. Don. – Herba Scutellariae barbatae (chin. – Banzhilian).

Ponadto w ludowej medycynie Tajwanu używane jest szeroko ziele bądź korzeń (głównie jako środek antyhepatotoksyczny) Scutellaria rivularis Wall. (Ban Zhi Lian) zawierające flawony – bajkaleinę, bajkalinę oraz wogoninę (14, 15, 16).
Ostatnio autorzy z Uzbekistanu opublikowali dane dotyczące analizy flawonoidów z ziela i korzeni dwu innych gatunków tarczyc używanych w lecznictwie, a mianowicie – Scutellaria glabrata oraz S. adsurgens (17, 18).

Oprócz flawonoidów, za frakcję czynną biologicznie uważa się w niektórych gatunkach Scutellaria frakcję diterpenoidów (pochodnych układu – klerodanu) obecnych w częściach nadziemnych roślin. Również z gatunku Scutellaria baicalensis Georgi, wyizolowano nowe diterpenoidy o strukturze neo-klerodanu (neo-clerodane) – scutebaicalin I i II, wykazujące silną aktywność przeciwgrzybiczą wobec fitopatogenów (głównie Fusarium oxysporum i Verticillium tricorpus), oraz właściwości antyfidantów wobec szkodliwych owadów (22, 23, 24)

Skład chemiczny Radix Scutellariae baicalensis
Najważniejszymi, aktywnymi biologicznie, składnikami chemicznymi surowca Radix Scutellariae są flawonoidy, głównie flawony lipofilne, reprezentujące związki o potrójnej hydroksylacji pierścienia A, jak bajkaleina i wogonina oraz ich glikozydy (glukoronidy). Ponadto występują połączenia (flawony i flawanony) o poczwórnej hydroksylacji (bądź metoksylacji) pierścienia A. Zawartość związków flawonowych w surowcu jest bardzo wysoka i wynosi ( w surowcu chińskim) ponad 20% z czego 12-17% przypada na bajkalinę (7-0-glukoronid bajkaleiny), a 3-4% na wogonozyd (7-0-glukoronid wogoniny). Podawano, iż w różnych sortach handlowych surowca chińskiego zawartość flawonoidów była 15-25%, w tym bajkaleiny -12 do 17%, wogonozydu 3-4%, katechin – 2,5%.
Preparaty handlowe (izolowana frakcja flawonoidów z surowca ) charakteryzują się, zależnie od metody otrzymywania różną zawartością aglikonów (głównie bajkaleiny i wogoniny) oraz glukoronidów tych aglikonów (bajkaliny i wogonozydu) z przewagą glukoronidów.
Dotychczas zidentyfikowano ponad 40 substancji flawonoidowych w surowcu, a wśród nich dominują następujące : bajkaleina (5,6,7-trihydroksyflawon), bajkalina (7-0-glukoronid bajkaleiny), bajkaleiny-7-metyloeter, wogonina (5,7-dihydroksy-8-metoksyflawon), wogozyd (7-0-glukoronid wogoniny), norwogonina (5,7,8-trihydroksyflawon), oroksylina A (5,7-dihydroksy-6-metoksyflawon), dihydroksyoroksylina A, 5-hydroksy-7,8-dimetoksyflawon, 5,8-dihydroksy-6,7-dimetoksyflawon, 5,7,2′-trihydroksy-8-metoksyflawon, 5,8,2′-trihydroksy-7-metoksyflawon, 5,7,2′-trihydroksy-6-metoksyflawon, skullcapflawon I (5,2′-dihydroksy-7,8-dimetoksyflawon), 5,8,2′-trihydroksy-6,7-dimetoksyflawon, tenaksyna (5,2′-dihydroksy-6,7,8-trimetoksyflawon), chryzyna (5,7-dihydroksyflawon), skutelareina (27-tetrahydroksyflawon), hispidulina (2′,5,7 – trihydroksy – 6 – metoksyflawon), skullcapflawon II (neobajkaleina – 2′,5-dihydroxy-6,7,8,6′-tetrametoksyflawon) i inne oraz ich glukozydy, jak: bajkaleiny-7-0-b-D- glukopyranozyd czy wogoniny 5-0-b-D-glukopyranozyd). Znaleziono również w surowcu C-glukozydy flawonowe, jak : 6-C-b-D-glukopyranozylo-8-C-a-L-arabinopyranozylochryzyna i 6 – C – a – L – arabinopyranozylo – 8 – C – b – D -glukopyranozylochryzyna, a także – flawanony: dihydrobajkaleina, dihydrooroksylina, kartamidyna (2′,5,6,7-tetrahydroksyflawanon), (2S)-5,7,2′,6′-tetrahydroksyflawanon, izokartamidyna (2′,5,7,8-tetrahydroksyflawanon) oraz chalkony (2,6,2′,4′-tetrahydroksy-6′-metoksychalkon) (1,4,5). Ostatnio (1994) wyizolowano 4 nowe flawonoidy z Rad. Scutellariae: viscidulina III – 2′-0-b-D-glukopyranozyd, 5,7,2′,5′-tetrahydroksyflawon, (2R,3R)-3,5,7,2′,6′-pentametoksyflawanon oraz 5,7,2′-trihydroksy-8,6′-dimetoksyflawon (10).
Opisano kilka metod analizy chromatograficznej (TLC i HPLC) flawonoidów surowca (6,7).
W badaniach histochemicznych ustalono rozmieszczenie flawonoidów w surowcu. I tak stwierdzono, że glukoronidy flawonowe-główne składniki surowca (bajkalina i wogonozyd) występują w korze, floemie i ksylemie korzenia, natomiast aglikony – w peridermie. Ponadto stwierdzono, że Radix Scutellariae pochodzący z Chin wykazuje pewne różnice morfologiczne z korzeniami roślin rosnących w Japonii i Korei (11).

Działanie surowca i flawonoidów z – Radix Scutellariae; Badania farmakologiczne
Surowiec oraz flawonoidy izolowane z surowca wykazują bardzo szeroki zakres aktywności farmakologicznej. Charakteryzują je następujące typy działania:

• działanie przeciwalergiczne i przeciwastmatyczne

Badano działanie antyalergiczne bajkaliny oraz bajkaleiny i wykazano ich inhibujący wpływ na aktywność hialuronidazy (12); ponadto, w badaniach farmakologicznych (na świnkach morskich) udowodniono antyhistaminowe, i papaweryno-podobne działanie bajkaliny i bajkaleiny, co wskazuje na wysoką aktywność tych związków w leczeniu astmy i bronchitów połączonych z nasilonym skurczem oskrzeli (13); Kontrowersyjne jest natomiast działanie antycholinergiczne bajkaliny opisywane uprzednio dla zwierząt (świnek morskich) astmatycznych . W badaniacch prowadzonych na izolowanych tchawicach ze zwierząt nieastmatycznych , autorzy chińscy (72) nie stwierdzili działania antycholinergicznego bajkaliny.

• działanie przeciwzapalne i przeciwartretyczne

W szeregu pracach farmakologicznych wykazano silne właściwości przeciwzapalne, w ostrych i przewlekłych stanach zapalnych, zarówno ekstraktów z korzenia tarczycy bajkalskiej (19,20, 76), jak i ekstraktów ze Scutellaria rivularis (21) zawierających również bajkalinę, bajkaleinę i wogoninę. Stwierdzono, że główne flawonoidy tarczycy, a także 70% ekstrakt metanolowy z korzenia tarczycy bajkalskiej, jak i sam wysuszony korzeń wykazują aktywność przeciwzapalną (zmniejszają wysięk oraz obrzęk w ostrej fazie zapalenia u myszy, indukowanego kwasem octowym, także karrageniną lub bawełną ), porównywalną z siłą działania -fenylobutazonu, deksametazonu oraz indometacyny. Wykazano przy tym , że flawonoidy tarczycy oraz sam Radix Scutellariae działają przeciwzapalnie w przewlekłych stanach, a nie tylko w ostrej fazie zapalnej i mogą być w związku z tym podawane przez dłuższy czas, tym bardziej, że surowiec odznacza się wyjątkowo niską toksycznością (19). Stwierdzano także, po zastosowaniu surowca, zmniejszenie bólu i obrzęków w doświadczalnym artretyzmie , a także działanie przeciwgorączkowe – antypyretyczne(19).
Sprawdzano ponadto aktywność farmakologiczną kilkunastu znanych leków chińskich i japońskich (Kampo) o działaniu przeciwzapalnym (używanych w leczeniu : stomatitis, tonsillitis, stanów przeziębienia i chronicznych zapaleń), których jednym ze składników był korzeń tarczycy bajkalskiej , wykazując wysoce efektywne działanie tego surowca we wszystkich wymienionych stanach zapalnych (76).

• działanie żółciopędne i antyhepatotoksyczne

Odwar wodny lub wyciąg alkoholowy z Radix Scutellariae wykazywał w badaniach farmakologicznych (psy, króliki) pozytywny wpływ na wydzielanie żółci . Efekt ten był bardziej zaznaczony w przypadku bajkaleiny niż bajkaliny. Króliki z podwiązanymi przewodami żółciowymi wykazywały po podaniu bajkaliny wzrost poziomu bilirubiny po 1-6 godzin, a następnie spadek po 24-48 godzinach w porównaniu z grupą kontrolną zwierząt (2).
Stwierdzono również, że wyciągi z korzenia tarczycy bajkalskiej wykazują działanie ochronne na wątrobę uszkodzoną podaniem czterochlorku węgla, jak również wybitnie ograniczają peroksydację tłuszczów w wątrobowych mitochondriach ( 25). Wykazano także, że wodne wyciągi z Rad. Scutellariae, jak również pojedyncze flawonoidy- wogonina, glukoronid wogoniny, bajkaleina i bajkalina, wykazują wysoki stopień inhibicji wątrobowej sialidazy (27) . Antyheepatotoksyczne działanie Rad. Scutellariae baicalensis wykazano w szeregu pracach farmakologicznych (26, 28-32). Różne pochodne flawonowe izolowane z tarczycy bajkalskiej są inhibitorami reakcji peroksydacji lipidów stymulowanych mieszaniną FeCl2 i kwasu askorbowego lub mieszaniną NADPH i ADP, w homogenatach wątrobowych szczurów (33,34). Ponadto stwierdzono , że podanie ekstraktów z Rad. Scutellariae na 3-20 godzin przed potraktowaniem doświadczalnych szczurów galaktozaminą hamuje śmiertelną galaktozemię (35)
Ostatnio badania farmakologiczne autorów polskich (Niedworok i wsp.) prowadzone w celu oceny działania zespołu fflawonoidów izolowanych z Rad. Scutellariae wobec hepatocytów zwierząt (szczurów) zatrutych związkami ołowiu wykazały, in vitro i in vivo, antyhepatotoksyczny (protektywny na komórki wątrobowe) efekt flawonów tarczycy bajkalskiej. Obserwowano zwiększoną wybitnie przeżywalność hepatocytów (w badaniach in vitro) po podaniu toksycznych dawek ołowiu zwierzętom, a także efekt przeciwwolnorodnikowy flawonow tarczycy bajkalskiej(70).
Wysoką aktywność przeciwwolnorodnikową bajkaliny, wyższą niż wykazuje witamina E, stwierdzili ostatnio autorzy chińscy (74). Podają oni, że bajkalina izolowana z Radix Scutellariae lepiej chroni wątrobę zwierząt (myszy) w zatruciu bromobenzenem i hamuje peroksydację lipidów w porównaniu ze znanymi antyoksydantami (witaminę E i polifenole zielonej herbaty). Zaobserwowano również, w modelu utleniania mikrosomalnego, pewne różnice stopnia inhibicji nienasyconych lipidów wymienionych w tytule substancji, w badaniach in vitro i in vivo. Autorzy sugerują celowość dalszych badań w tym kierunku (74).

• działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwzakrzepowe

Wielokrotnie udowodniono pozytywny efekt flawonoidów z Radix Scutellariae na metabolizm lipidów w organizmie ludzkim i ssaków. Stwierdzono, iż bajkalina, bajkaleina, wogonina i skullcapflawon II obniżają w surowicy poziom wolnych triglicerydów (w hiperlipidemii) oraz wolnego cholesterolu (w hipercholestrolemii) , a podnoszą poziom HDL-cholesterolu (1, 33, 34, 36-40)).
Badano wpływ flawonów tarczycy bajkalskiej na powstawanie metabolitow kwasu arachuidonowego (kaskada AA) – produktów 5-lipoksygenazy oraz cyklooksygenazy. W badaniach tych wykazano, że bajkaleina (aglikon bajkaliny) hamowała powstawanie kwasu 5 – HETE (produktu lipoksygenazy) silniej niż odpowiedniego kwasu HHT (produktu cyklooksygenazy). Bajkalina (7-glukoronid bajkaleiny) działała analogicznie, ale słabiej (39).
Bajkalina, wogonina, oroksylina A, chryzyna i skullcapflawon II wykazywały w stężeniu 1,0- 0,1 mM hamujący wpływ na agregację płytek krwi indukowaną kolagenem. Chryzyna hamowała także agregację płytek krwi indukowaną ADP, podczas gdy bajkaleina i wogonina hamowały agregację indukowaną kwasem arachidonowym i endotoksynami. Bajkalina i bajkaleina wykazywały także aktywność hamującą przemianę fibrynogenu w fibrynę przez trombinę. Jest to ważne działanie w zapobieganiu zakrzepom żylnym, np. w zapaleniu zakrzepowym żył, zwłaszcza w okresie unieruchomienia kończyn oraz wtórnie w prewencji zatorów zakrzepowych, np. płuc . Ponadto kilka flawonów izolowanych z tarczycy bajkalskiej wpływało na metabolizm kwasu arachidonowego w leukocytach (41-43).
Ostatnio autorzy japońscy (84) opublikowali wyniki obszernych badań dotyczących wpływu bajkaleiny izolowanej z kozrenia tarczycy bajkalskiej na system fibrynolityczny człowieka.

• działanie krążeniowe, nasercowe i hypotensyjne

Bajkalina, bajkaleina i wogonina wykazują właściwości podobne do witaminy P – uszczelniają i hamują wzrost przepuszczalności naczynek kapilarnych (są inhibitorami hialuronidazy) dzięki czemu mogą np. zmniejszać obrzęki kończyn w niedomodze krążenia, redukować wybroczyny i żylaki, poprawiać mikrokrążenie, np. w retinopatiach cukrzycowych.
Scutellaria baicalensis może być również stosowana w chorobach serca, m.in. w zapaleniu mięśnia sercowego i przyśpieszonym rytmie skurczów serca (tachykardia). Okazało się ponadto, że flawonoidy surowca są inhibitorami fosfodiesterazy 3′,5′ cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP), co może mieć znaczenie w leczeniu niewydolności skurczowej mięśnia sercowego.-(44). Jednak największe znaczenie w tym względzie mają najnowsze badania (1997) udowodnionające aktywność surowca w znoszeniu hiperlipidemii i hipercholesterolemii organizmu (45). Ponadto stwierdzono, że przetwory z surowca (nalewka) wykazują właściwości vasodilatacyjne , co uzasadnia ich tradycyjne zastosowanie, jako środka obniżającego ciśnienie (zwłaszcza w I i II stadium nadciśnienia) (46).

• działanie antyoksydacyjne i przeciwwolnorodnikowe

W licznych publikacjach stwierdzano antyoksydacyjne oraz przeciwwolnorodnikowe działanie surowca lub izolowanych z niego flawonów, zwłaszcza bajkaliny, zarówno w badaniach in vitro jak i in vivo (1, 48-57, 74, 75, 80). Wykazano, że zwłaszcza wogonina (5,7-dihydroksy-8-metoksyflawon) oraz bajkalina (5,6,7-trihydroksyflawon) hamują w równym stopniu zarówno enzymatyczną jak nieenzymatycznie indukowaną peroksydację lipidów oraz wykazują, zwłaszcza bajkalina i bajkaleina, silną aktywność przeciwwolnorodnikową (51, 74). Autorzy polscy (52-57, 80) stwierdzili również potężne działanie antyoksydacyjne flawonoidów izolowanych z korzeni tarczycy bajkalskiej uprawianej polowo w Polsce (75% bajkaliny w zespole flawonoidów „ANTOXYD” produkowanych orzez polską firmę BPF – Bioactive Products Factory) mogące znaleźć zastosowanie zarówno w stabilizacji olejów jadalnych (także margaryn), jak i bio-oleju wiesiołkowego (Oleum Oenotherae). Poza tym autorzy ci wykazali stabilizacyjne działanie omawianej frakcji flawonoidowej w liposomach lecytynowych (57, 80).
Ze względu na fakt, że bajkaleina i bajkalina są wśród naturalnych związków polifenolowych (flawonoidowych) szczególnie aktywnymi zmiataczami wolnych rodników, surowiec-Radix Scutellariae baicalensis może znaleźć szersze zastosowania w schorzeniach w których etiologia wolnorodnikowa ma swój udział (51,53). Może tez mieć duże znaczenie w produkcji kosmetyków o tym działaniu (80, 81).

• działanie sedatywne, przeciwdrgawkowe i anksjolityczne.

Nalewka z korzenia tarczycy bajkalskiej wykazuje wyraźne działanie uspokajające (wyższe niż w przypadku korzeni waleriany). Jest to cenna właściwość surowca, który zwyczajowo jest podawany w leczeniu nerwic o charakterze czynnościowym przebiegających z objawami wzmożonej pobudliwości ruchowej, a także w nerwicy uogólnionej, bezsenności (zwłaszcza towarzyszącej nadciśnieniu), w sytuacjach stresowych powodujących nadmierne pobudzenie ruchowe i psychiczne. Z tego m.in. względu surowiec w tradycyjnej medycynie chińskiej ma opinię silnego środka adaptogennego (przeciwstresowego). Używany jest ponadto równie często w leczeniu epilepsji (77) i innych schorzeń układu nerwowego.
Stwierdzono w badaniach klinicznych, że wyciągi z korzenia tarczycy bajkalskiej wykazują działanie przeciwdrgawkowe i spazmolityczne porównywalne z działaniem papaweryny lub nieco słabsze (zależnie od składu mieszaniny flawonoidów). Działanie przeciwdrgawkowe wykazuje przede wszystkim bajkalina, wogonina ma słabsze działanie, a skutelareina nie wykazuje tego typu aktywności.
Według ?Chinese Herbal Medicine” oraz Farmakologii Surowców Chińskich (77) najsilniejsze działanie uspokajające na OUN wykazuje bajkalina (1, 2, 3, 12 ) oraz bajkaleina i inne aglikony flawonów surowca (77).
W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej tarczyca bajkalska stosowana jest szczególnie często ze względu na działanie przeciwdrgawkowe w leczeniu epilepsji (77).
Chińscy Autorzy (78) w obszernych badaniach farmakologicznych (badając wpływ flawonów surowca na receptory mózgowe różnych neurotransmiterów) , udowadniają ostatnio (1998 ) sedatywne, przeciwdrgawkowe i anksjolityczne działanie bajkaleiny, oroksyliny A i skullcapflawonu II, a także wogoniny – głównych aglikonów flawonowych wyizolowanych z wyciągu wodnego Rad. Scutellariae ((78) . Autorzy wyjaśniają mechanizm neuro-działania badanych związków przez ich silny wpływ na GABA receptory kory mózgowej (78).
Przeprowadzono także doświadczenie, w którym wyciąg z tarczycy bajkalskiej lub dawka 10 mg bajkaleiny wprowadzone do organizmu zwierząt potraktowanych śmiertelną dawką strychniny zapobiegały ich śmierci z powodu skurczów typu tężcowego. Dawka 10 mg bajkaleiny podwyższała LD50 strychniny – dwu i półkrotnie (12).
Ostatnio stwierdzono (wg internetowej ? Herbal Materia Medica”) przeciwdrgawkowe i sedatywne działanie również ziela Scutellaeia laterifolia oraz możliwość stosowania surowca w leczeniu epilepsji, stanów histerycznych, przedmiesiączkowego napięcia nerwowego, stanów nerwowego podniecenia lub wyczerpania, delirium tremens, bezsenności na tle nerwowym, koszmarów nocnych itp. , (83).

• działanie przeciwnowotworowe i cytotoksyczne

Flawonoidy tarczycy bajkalskiej znajdujące się w wielu chińskich lekach mają duże znaczenie profilaktyczne w chorobach nowotworowych zwłaszcza indukowanych różnymi mutagenami i aflatoksynami grzybów (58). Ponadto wyciągi z tarczycy wykazują ochronne działanie przy napromieniowaniu promieniami jonizacyjnymi (59). Wykazują też pewne działanie przeciwnowotworowe (60,61).
Udowodniono cytotoksyczne właściwości w dawce ED50 – 1,5 mcg/ml) skullcapflawonu oraz eterowego wyciągu z Radix Scutellariae wobec komórek nowotworowych białaczkowych – L1210 (62). Cytotoksyczne flawonoidy wyizolowano ostatnio również z korzeni Scutellaria indica (63). Ostatnio autorzy polscy ((64) dokonali oceny cytotoksyczności i wpływu immunotropowego frakcji flawonoidowej pozyskiwanej z surowca krajowego (Rad. Scutellariae).

• działanie przeciwwirusowe

Flawonoidy tarczycy były badane pod kątem ich działania przeciwwirusowego. Stwierdzono ich efekt hamujący w stosunku do wirusów Epstein-Barra (EBV-EA) odpowiedzialnych m.in. za mononukleozę zakaźną, a nawet chłoniaka Burkitta (obserwowano in vitro pewne ograniczenie wzrostu tego nowotworu pod wpływem wyciągów z tarczycy bajkalskiej (65).
Właściwości przeciwwirusowe flawonoidów Scutellaria baicalensis zostały wykazane również w stosunku do wirusów grypy (66), a nawet wirusów HIV-1 (67).

• działanie przeciwbakteryjne

Najwcześniej stwierdzono, że eterowy ekstrakt z korzenia tarczycy bajkalskiej wykazuje silną aktywność przeciwbakteryjną wobec bakterii Gram +. Aktywnym składnikiem okazał się 5,7,2′,6′-tetrahydroksyflawanon obecny w wyciągu (7). Następne badania wykazały, iż flawony surowca, szczególnie wogonina, silnie hamują wzrost Vibrio coma (w rozcieńczeniu 1:800) oraz Staphylococcus aureus (1:400). Ponadto okazało się, że 2% odwary z surowca mają zdolność hamowania wzrostu niektórych bakterii patogennych rozwijających się w jamie ustnej (Bacterioides melamnogenicus intermedius), co ma duże znaczenie w periodontopatiach (8, 71).
Wykazano również działanie hamujące surowca wobec bakterii dyfterytu, paciorkowca hemolitycznego ,pneumokoków, cholery, tyfusu i paratyfusu, Escherichia coli oraz spirochetów ii leptospirozy.(12). Ponadto wykazano aktywność surowca wobec wirusów grypy. (12).
Badania prowadzone w Katedrze Biologii i Botaniki AM we Wrocławiu we współpracy z Katedrą Mikrobiologii AM równiez we Wrocławiu wykazały działanie przeciwbakteryjne mieszaniny flawonów (75% bajkaliny) izolowanych z korzenia tarczycy bajkalskiej (z upraw krajowych) wobec bakterii Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) i innych Gram + (w tym Staphylococcus mutans), izolowanych z jamy ustnej chorych cierpiących na przewlekłe stany zapalne śluzówki jamy ustnej, przyzębia (parodontitis) i zębów (stomatitis). Badania są w toku w ramach współpracy między Katedrą Biologii i Botaniki , Katedrą Mikrobiologii oraz Kliniką Stomatologii Zachowawczej AM we Wrocławiu (dane nie publikowane).
Autorzy japońscy (73) opisali pozytywny efekt leku Sho-Saoko-To, znanego środka Tradycyjnej Medycyny Chińskiej i Medycyny Japońskiej – Kampo, używanego ,m.in. w biegunkach, przeciwko endotoksemii wywołanej bakteriami Gram – (szczególnie Salmonella typhimurium). Głównym składnikiem tego leku jest Radix Scutellariae baicalensis.

• działanie przeciwgrzybicze

Autorzy polscy (68) stwierdzili wysoką aktywność przeciwgrzybiczą frakcji flawonoidowej surowca (Rad. Scutellariae) wobec patogennych drożdżaków (Candida albicans, Rhodotorula rubra) i innych gatunków patogennych dla człowieka, jak Aspergillus fumigatus i Geotrichum candidum (powodujacych aspergillozy bądź geotrychozy płuc i oskrzeli).

• kosmetyczne działanie Radix Scutellariae

Ekstrakty z korzenia tarczycy bajkalskiej wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne, stanowią więc dobry składnik do kremów i innych kosmetykow o tym profilu działania. Poza tym zespół flawonoidów z surowca ma właściwości inhibowania tyrozynazy, co sprzyja znacznemu przekształcaniu melaniny w formę niepigmentacyjną (są to inhibitory biosyntezy melaniny). Efektem tej aktywności jest wybielanie (rozjaśnianie) skóry uzyskane po podaniu w kosmetykach ekstraktów z korzenia tarczycy (69), jak również zapobieganie i rozjaśnianie plam pigmentacyjnych na skórze wywołanych nadmiernym opalaniem się.
Stwierdzono, że dodatek niektórych flawonoidow tarczycy bajkalskiej do kremów kosmetycznych zapewnia efekt promieniochronny oraz przywraca naturalną równowagę w skórze uszkodzonej wskutek nadmiernego działania promieni słonecznych (Lamer-Zarawska E. , Niedworok J., Gwardys A. – dane niepublikowane).
Opisywane sa również dla flawonoidów tarczycy właściwości hamowania syntezy testosteronu, co może mieć znaczenie w powstrzymaniu procesów łysienia androgenowego (pat. jap.)

Farmakokinetyka flawonoidów tarczycy bajkalskiej.
Absorpcja bajkaliny przez jelito cienkie wynosi około 20-40%. Po injekcji domięśniowej u ludzi bajkalina pojawia się w moczu po 0,4 h.
Dostępność biologiczna została oszacowana na 89%, średni okres półtrwania wynosi 0,6 h i wskazuje na szybką eliminację środka. Dostępność biologiczna z tabletek lub roztworów po podaniu doustnym wynosi 22-36%. (1, 77).
Ostatnio autorzy chińscy (85) przeprowadzili obszerne badania farmakologiczne (na szczurach) oznaczając farmakokinetykę wogoniny – 5,7-dihydroksy-8-metoksy flawonu (jednego z głównych składników flawonowych Rad. Scutellariae). Zastosowano technikę HPLC z detektorem photodiode-array, a przy oznaczeniu ilościowym – detekcję UV przy długości fak 275 nm. Jako fazę rozdzielczą stosowano acetonitryl-woda-dietyloamina 50:50:0,1, v/v).
Wogoninę podawano szczurom dożylnie w dawce 5 mg/kg. (85).

Zastosowanie;Działania uboczne; dawkowanie;

Korzeń tarczycy bajkalskiej (Huang Qin) jest praktycznie nietoksyczny jeśli jest podawany doustnie (1, 12) i żadnych ubocznych skutków po podawaniu śurowca nie obserwowano (3).
Surowiec (Radix Scutellariae baicalensis) według wymagań Farmakopei Chińskiej podawany jest w dawce jednorazowej 3-12 g (do sporządzania naparów). Według niektórych źródel (1) dopuszczona jest dawka jednorazowa do 15 g surowca (Rad. Scutellariae) do sporzadzania Decoctum.
Kliniczne zastosowania preparatów z surowca (w injekcjach domięśniowych) opisano w następujących stanach : ostry i przewlekły Hepatitis, Nephritis i Pyelonephritis oraz (w postaci nalewki – Tinctura Scutellariae) – w nadciśnieniu (3).
Kliniczne badania wykazały, że kiedy 150 mg bajkaliny było podawane w domięśniowych injekcjach – wywoływały gorączkę i bóle mięśniowe. Dożylne podawanie 27 mg bajkaliny powodowało gorączkę i obniżenie liczby leukocytów (12). Natomiast doustne podawanie 50 mg bajkaliny w tabletce (stosowano 2-3 tabletki dziennie w leczeniu schorzeń infekcyjnych górnych dróg oddechowych) nie dawało skutków ubocznych (12).
Prowadzono ostatnio badania (87) nad hepatotoksycznością niektórych surowców zielarskich, w tym także tarczycy „amerykańskiej” – Scutellaria lataerifolia (skullcap), której ziele jest często mylone z zielem ożanki – Teucrium chamaedrys (germander). Przypuszcza się, że za stwierdzaną w kilku przypadkach hepatotoksyczność złożonych preparatów ziołowych w skład których wchodziło ziele tarczycy amerykańskiej (obok waleriany i jemioły) odpowiadała w rzeczywistości domieszka ożanki, której właściwości uszkadzające wątrobę zostały opisane.
W 1997 r opublikowano wyniki badan klinicznych autorów japońskich dotyczące ewentualnych działań ubocznych (pneumonitis) niektórych złożonych leków japońskiej medycyny Kampo ( w skład kilku z nich wchodził korzeń tarczycy bajkalskiej (88).

Bibliografia (niepełna – prawdopodobnie w procesie re-publikacji ktoś skasował jej część omyłkowo – przepraszamy):

64. Gąsiorowski K., Brokos B., Lamer-Zarawska E. – Ocena wpływu immunotropowego frakcji flawonoidowej tarczycy bajkalskiej Scutellaria baicalensis Georgi. (w druku).

56. Oszmiański J., Sokół-Łętowska A., Lamer-Zarawska E. – Przemiany flawonoidów w reakcjach utleniających i ich zastosowanie jako przeciwutleniaczy- I Konf. Międz. ?Flawonoidy i ich zastosowanie”, Rzeszów, (1996);

68. Lamer-Zarawska E., Krzyżanowska J., Błaszczyk T. – Skriningowe badania właściwości przeciwgrzybiczych 56 surowców tradycyjnej medycyny chińskiej (w druku), także – Konferencja Naukowa PAN ?Lek roślinny -tradycja i współczesność”, Kraków, 1-2 Sep. (1997).

——————————

Z żalem informujemy Państwa, że w dniu 26 października 2015 roku w Bukowcu zmarła prof. dr hab. Eliza Lamer-Zarawska.
Pozostawiła nam między innymi spopularyzowanie zastosowań tarczycy bajkalskiej, za co składamy jej w hołdzie wyrazy uznania i wdzięczności.

Jarek Chojnacki – Prezes Prometeuszy